Ο Άγιος Διονύσιος ο αρεοπαγίτης καταγόταν από την πόλη των Αθηνών. Έζησε και μαρτύρησε τα χρόνια που αυτοκράτωρ της Ρώμης ήταν ο Δομετιανός. Διακρίθηκε για την φιλοσοφική του κατάρτιση και τη βαθιά του καλλιέργεια.
Αρχικά ήταν ειδωλολάτρης και μέλος της Βουλής του Αρείου Πάγου. Στα χρόνια λοιπόν της σταυρώσεως του Κυρίου Ιησού, ο Αθηναίος φιλόσοφος Διονύσιος Αρεοπαγίτης, (ειδωλολάτρης ακόμη), βρισκόταν στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου μαζί με τον σοφιστή Απολλοφάνη. Είδε το υπερφυσικό σκοτάδι κατά την Σωτήρια γι’ εμάς Σταύρωση, και πρόσεξε πως ήταν φαινόμενο εξόχως ενάντιο στα Αστρονομικά δεδομένα, σημείωσε την ημερομηνία, γράφοντας τα περίφημα εκείνα ιστορικά λόγια για Ό,τι έβλεπε, « ή Θεός πάσχει ή το πάν απόλλυται…»
Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Απόστολος Παύλος ήλθε στην Αθήνα, και μίλησε στον Άρειο Πάγο, αναφέρθηκε στο φοβερό αυτό σκοτάδι την ώρα της σταυρώσεως του Χριστού. Το γεγονός αυτό και η αντιπαραβολή των ημερομηνιών με το σκοτάδι της Αιγύπτου, έγινε αφορμή να πιστέψει ο Διονύσιος μαζί με την φιλόσοφο Δάμαρι, και μάλιστα να αποκεφαλιστεί αργότερα επί Δομετιανού στην Γαλλία ( συγκεκριμένα στο Παρίσι), γι΄αυτή του την πίστη. Έτσι το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου άγγιξε την παιδευμένη και ευαίσθητη ψυχή του και βαπτίσθηκε.
Αργότερα διαδέχθηκε στον επισκοπικό θρόνο των Αθηνών, τον ευσεβή Ιερόθεο.
Υπήρξε συγγραφέας πλήθους θεολογικών συγγραμμάτων. Ο Άγιος Διονύσιος, ο Ιερομάρτυρας και Αρεοπαγίτης, αναδείχθηκε φιλοσοφικότατος νους, και μέλος του ανωτάτου δικαστηρίου της πόλεως.
Στον Άγιο Διονύσιο, ως γνωστόν, αποδίδονται και αρκετά θεολογικά συγγράμματα, από τα οποία παραθέτουμε σε νεοελληνική απόδοση, ορισμένα λόγια του, σχετικά με την Αγιότητα, τη Βασιλεία και την Κυριότητα του Θεού:
“Αγιότητα, λοιπόν, είναι κατά τη γνώμη μας η καθαρότητα η ασημάδευτη από οποιοδήποτε μίασμα, η πλήρης και ολότελα άσπιλη. Βασιλεία είναι η τακτοποίηση κάθε ορίου, κάθε τάξης, κανονισμού, κατάστασης. Κυριότητα δεν είναι μόνο η υπεροχή πάνω στους χειρότερους, αλλά και η συνολική των καλών και αγαθών και πλήρης ολοκτησία, καθώς και η αληθινή και αμετάβλητη βεβαιότητα. Γι’ αυτό και η κυριότητα ετυμολογείται από το “κύρος” και το “κύριο” και το “κυρίευαν”.
Θεότητα είναι η πρόνοια που θεάται τα πάντα και με τέλεια αγαθότητα περιέχει και συνέχει τα πάντα, τα γεμίζει με τον εαυτό της, και υπερέχει από όλα όσα απολαμβάνουν τα δώρα της”
(Διονυσίου Αρεοπαγίτου, “ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ”. Εκδόσεις Π. Πουρναρά).
Ο Άγιος επιβραβεύθηκε μάλιστα από τον Θεό για την χριστιανική του βιωτή, με το χάρισμα να επιτελεί θαύματα. Περιόδευσε σε πολλά μέρη της Δύσης, όπου κήρυττε τον ευαγγελικό λόγο και ερμήνευε τις ιερές γραφές.
Όταν έφθασε στο Παρίσι συνελήφθη και αργότερα αποκεφαλίσθηκε. Μαζί του μαρτύρησαν και δύο από τους μαθητές του, ο Ρουστικός και ο Ελευθέριος. Ο ηγεμόνας της περιοχής έδωσε εντολή να μη θάψει κανείς τα άγια λείψανα των μαρτύρων, όμως κάποιοι χριστιανοί τα φύλαξαν και, όταν δεν υπήρχε πλέον φόβος, τα ενταφίασαν με τιμές.
Η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του στις 3 Οκτωβρίου.
Υμνολογική εκλογή.
Απολυτίκιον. Ήχος δ’.
Χρηστότητα εκδιδαχθείς, και νήφων εν πάσιν, αγαθήν συνείδησιν ιεροπρεπώς ενδυσάμενος, ήντλησας εκ του Σκεύους της εκλογής τα απόρρητα, και την Πίστιν τηρήσας, τον ίσον δρόμον τετέλεκας, Ιερομάρτυς Διονύσιε , πρέσβευε Χριστώ τω θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών.
Διδαγμένος την πίστη και το θέλημα του Θεού, όντας σε όλα άγρυπνος, ντύθηκες σαν άλλο ένδυμα με ιεροπρέπεια την αγαθή συνείδηση, άντλησες σαν άλλο πλούσιο νερό από τον απόστολο Παύλο, το σκεύος της εκλογής του Θεού, όλα τα απόκρυφα μυστήρια. Και αφού με κάθε προσοχή φύλαξες την πίστη, τελείωσες τον ίσο δρομο αυτής της πίστεως, ιερομάρτυς Διονύσιε. Πρέσβευε λοιπόν στον Χριστό το Θεό μας, να σώσει τις ψυχές μας.