ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΩΡΩΝ

ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

του  κ. Δημητρίου  Καλπακίδη*

Οἱ ἀκολουθίες τῶν Ὡρῶν

Κατὰ τὸ Μοναχικὸ Τυπικὸ ψάλλονται κάθε μέρα οἱ ἑξῆς ἀκολουθίες: Ἑσπερινός, Μεσονυκτικόν, Ὄρθρος, Α΄ Ὥρα, Γ΄ Ὥρα, F΄ Ὥρα, Θ΄ Ὥρα, καὶ ᾿Απόδειπνον. Στὶς ἐνορίες τελοῦνται οἱ ἀκολουθίες αὐτὲς τὴν συντηρητικὴ λειτουργικὰ περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἐνῷ κατὰ τὸ ὑπόλοιπο ἔτος τελοῦνται συνήθως μόνο ὁ Ὄρθρος καὶ ὁ Ἑσπερινός. Οἱ ἀκολουθίες τῶν Ὡρῶν λαμβάνουν τὰ θέματά τους ἀπὸ τὶς σπουδαιότερες ὧρες τῆς ἡμέρας. Ἡ α΄ ὥρα, ἡ ἀρχὴ τῆς ἡμέρας, ἡ ἔλευση τοῦ αἰσθητοῦ φωτός, ἀναγωγὴ στὸ «φῶς τὸ ἀληθινόν», τὸν Χριστό, ποὺ φωτίζει τὸν κόσμο. Ἡ γ΄ ὥρα, ἡ ἐπιβουλὴ τῶν Ἰουδαίων κατὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ καταδίκη σὲ θάνατο ἀλλὰ καὶ ἡ ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. ῾Η ς’ ὥρα, τὸ μέσον τῆς ἡμέρας, ἡ σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ θ΄ ὥρα, τὸ τέλος τῆς ἡμέρας, ὁ ἐπὶ σταυροῦ σωτήριος θάνατος καὶ ἡ ὁμολογία τοῦ λῃστοῦ. Γιὰ τὴν Μεγάλη Παρασκευὴ συντάχθηκαν εἰδικὲς ἀκολουθίες τῶν Ὡρῶν, ποὺ ἐξαιτίας τῆς ἐπισημότητάς τους, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἐμπλουτισμοῦ τους μὲ ὑμνογραφικὰ ποιήματα καὶ ἀναγνώσματα, ὀνομάστηκαν Μεγάλες. Ἀργό­τερα, κατὰ μίμηση ἐκείνων τῶν Μεγάλων Ὡρῶν συντάχθηκαν γιὰ τὰ Χριστούγεννα καὶ τὰ Θεοφάνεια (παραμονὲς τῶν ἑορτῶν) εἰδικὲς ἀκολουθίες τῶν Μεγάλων Ὡρῶν.

Τὸ πρόβλημα

Σύμφωνα μὲ τὸ ἰσχῦον Τυπικό, ὅταν τὰ Χριστούγεννα τύχουν ἡμέρα Κυριακὴ ἢ Δευτέρα, ἡ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν τῆς παραμονῆς τῶν Χριστουγέννων, μεταφερομένη, ψάλλεται τὴν προηγούμενη Παρασκευή, μετὰ τὴν ἐνδιάτακτη ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου τῆς ἡμέρας (22ας ἢ 23ης Δεκεμβρίου). Ὁ δὲ Μέγας Ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τελεῖται κανονικὰ τὴν ἑσπέρα τῆς παραμονῆς (Σαββάτου ἢ Κυριακῆς) χωρὶς τὴ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἐπεκράτησε αὐτὴ τὴν Παρασκευὴ νὰ μὴν τελεῖται Θεία Λειτουργία, μᾶλλον γιὰ νὰ δοθεῖ ἔμφαση στὴν λαμπρὰ ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν τῶν Χριστουγέννων. Ἐπειδὴ ἡ μὴ τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας αὐτὴ τὴν ἡμέρα δὲν ὁρίζεται ἀπὸ κάποιο κανόνα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ ἰσχῦον Τυπικό, συνήθως γιὰ ποιμαντικοὺς λόγους (ἐκκλησιασμὸς σχολείων, μετάληψη νηπίων) τελεῖται ἡ Θεία Λει­τουργία κατόπιν ἀδείας τοῦ οἰκείου Ἐπισκόπου. Ἔτσι ὅμως ἡ Ἀκολουθία τῶν Ὡρῶν τελεῖται νωρὶς τὸ πρωί, πρὶν τὴν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, ὅπου λίγοι μόνο φιλακόλουθοι ἔχουν τὴν εὐκαιρία νὰ συμμετέχουν, ἐνῷ καὶ ἡ πίεση χρόνου στὶς ἐνορίες λειτουργεῖ ἀρνητικὰ γιὰ τὴν ὀρθὴ τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν Ὄρθρου, Μεγάλων Ὡρῶν καὶ Θείας Λειτουργίας.

Ἡ λύση

Σήμερα οἱ περισσότερες μεγάλες καὶ πολυπληθεῖς ἐνορίες, τελοῦν τὴν ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν τὴν ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς, μετὰ τοῦ προεορτίου ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου, γιὰ νὰ δυνηθοῦν περισσότεροι πιστοὶ νὰ προσέλθουν στὶς ἅπαξ τοῦ ἔτους ψαλλόμενες ἑορταστικὲς αὐτὲς ἀκολουθίες, μὲ τοὺς ὑπέροχους ὕμνους, τοὺς μεσσιανικοὺς ψαλμούς, τὰ Παλαιοδιαθηκικὰ καὶ Καινοδιαθηκικὰ Ἀναγνώσματα.

Βιβλιογραφία

Ἰω. Φουντούλη, Τελετουργικὰ Θέματα, Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἔκδοσις Α΄ 2007, τ. Γ΄.

᾿Αρχ. Μαξίμου Ματθαίου, Δυνατότητα τελέσεως Θείας Λειτουργίας τὴν Παρασκευὴ τῶν Χριστουγέννων, «ΣΥΜΒΟΛΗ» Ἐπιθεώρησις ἐκκλησιαστι­κοῦ τυπικοῦ, τεῦχος 11 σ. 3 κ.ἑ. (www.symbole.gr)